Niepodległa jest kobietą
Gdy myślimy o odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na myśl przychodzą nazwiska ówczesnych mężów stanu: Piłsudski, Dmowski, Paderewski, Witos, Korfanty, Daszyński. Tymczasem niebagatelną rolę w odzyskaniu niepodległości odegrały Polki.
Piłsudski przyznał, że bez udziału kobiet w walkach, odzyskanie niepodległości byłoby niemożliwe. Car Mikołaj o polskich kobietach mówił: „Lękam się kobiet! Ten szatański naród zawsze działał przez nie…”.
Niewielka grupa Polek stworzyła jedną z najskuteczniejszych formacji wywiadowczych XX wieku. Żeński Oddział Wywiadowczy był nie do zastąpienia. Przez tę formację, która powstała w pierwszych dniach sierpnia 1914 r., przewinęło się 46 kobiet. Trzy miesiące później ŻOW wcielono do I Brygady Legionów. Gdy wiosną 1915 r. austriackie dowództwo rozwiązało Oddział Wywiadowczy I Brygady, część kobiet walczyła w męskich przebraniach.
Co takiego charakteryzowało kobiety i dawało siłę do walki? Spryt, ponadprzeciętna ostrożność, flirt, strój oraz gracja. Te cechy niejednokrotnie pomagały w ich działaniach szpiegowskich. Raz panie ubierały się szykownie, by odegrać rolę zagubionej damy, kręcącej się przy froncie, innym razem przebierały się za schorowane babcie i ich opiekunki, po to, by przedostać się do określonego miejsca. Niekiedy zakładały łachmany, by wzbudzać wstręt wroga.
Polki zbierały bezcenne dane wojskowe, przerzucały bibułę (meldunki sporządzane na wąskich bibułkach, niekiedy pisane niewidocznym atramentem na specjalnych ręcznikach), transportowały i przechowywały materiały wybuchowe, przekazywały wiadomości oraz rozkazy, montowały bomby, fabrykowały paszporty, kolportowały ulotki, odpowiadały za łączność.
Umiały zmylić agentów carskiej ochrany, zdetonować bombę, czy podpalić więzienie. Były gotowe na wszystko, by wykonać powierzone im zadanie. Walczyły jak lwice. Jako sufrażystki wywróciły patriarchalny porządek i 28 listopada 1918 r. uzyskały prawa wyborcze.
Ochotnicza Legia Kobiet obsługująca karabin maszynowy „Maxim”. Rok 1920.
 |
Wanda Gertz W 1916 r., w męskim przebraniu wstąpiła do Legionów jako Kazimierz Żuchowicz. Była kanonierką w II baterii haubic. Po 1917 r. organizowała żeńskie oddziały POW pod pseudonimem „Kazik”. We wrześniu 1919 r. jako kobieta była zastępcą dowódcy drugiej Ochotniczej Legii Kobiet. |
 |
Helena Bujdwijówna-Jurgielewicz Była pierwszą Polką z dyplomem weterynarza, a w Legionach kobietą oficerem. 27.05.1919 r. Piłsudski przyznał jej „prawo poborów i funkcji podporucznika podlekarza weterynaryjnego i korzystania z odznak oficerskich na czapce bez prawa używania innych odznak oficerskich”. |
 |
Zofia Zawiszanka–Kernowa Pracowała w wywiadzie Legionów Polskich, członek POW, zwiadowca Drużyn Strzeleckich, dostarczała patrolom Piłsudskiego informacji o ruchach wojsk rosyjskich. W wojnie polsko-bolszewickiej walczyła w Ochotniczej Legii Kobiet w stopniu kapitana. |
 |
Stanisława Filipina Demetraki-Paleolog Działała w POW, w Ochotniczej Legii Kobiet. Pierwsza kobieta na stanowisku komisarza Polskiej Policji. Była kierownikiem sanitarno-obyczajowej brygady Urzędu Śledczego ds. zwalczania nierządu i handlu żywym towarem. Jej sukcesy doceniał brytyjski Scotland Yard. |
 |
Aleksandra Piłsudska Przewiozła przez granicę większość łupu z akcji pod Bezdanami. Od 09.1914 r. dowódca Oddziału Wywiadowczego. Po jego likwidacji pracowała w POW, za co została aresztowana w 1915 r. i zesłana przez Niemców do obozu w Szczypiornie. Wywiadowca i kurierka materiałów wybuchowych. |
 |
Zofia Trzcińska-Kamińska Była Zygmuntem Tarłą w II Brygadzie Legionów Polskich. W 1915 r., przez półtora miesiąca służyła w kawalerii. W pełnym rynsztunku wyruszyła na front bojowy I wojny światowej. |
 |
Barbara Kossuthówna Wstąpiła do ruchu strzeleckiego i wywalczyła sobie prawo do udziału w wojskowych manewrach. Nigdy nie walczyła z bronią w ręku. Po wybuchu I wojny została sanitariuszką szpitala w Jabłonkowie. |
 |
Janina Prystorowa W 1908 r. przygotowywała i wspierała napad na stacji kolejowej Bezdany. Zatrzymała carski pociąg, z wagonu pocztowego wywiozła 300 tysięcy rubli. Aresztowana przez władze carskie za działalność niepodległościową. |
 |
Maria Rychterówna Flirtem, sprytem i litością zdobywała przepustki. Pełniła funkcję kurierki między kwaterą Legionów Polskich w Zagórzu a Warszawą. Wbrew dowódcom POW stworzyła polską pocztę przeznaczoną dla zwyczajnych obywateli. |
 |
Aleksandra Zagórska Organizatorka kobiecej służby wywiadowczej I Brygady Legionów Polskich. Organizatorka i komendantka Ochotniczej Legii Kobiet. Dosłużyła się stopnia podpułkownika. Adjutantka Bujdwijówny. |
/om/
Źródło: NAC, Centralne Archiwum Wojskowe, niepodlegla.gov.pl, Wojskowe Biuro Historyczne, własne
Foto: wikimedia.org/ Bibliothèque nationale de France, Wanda Gertz – Centralne Archiwum Wojskowe; Helena Bujdwijówna-Jurgielewicz – Kujawsko Pomorska Biblioteka Cyfrowa; Zofia Zawiszanka-Kernowa – polona.pl; Stanisława Filipina Demetraki-Paleolog – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa;Aleksandra Piłsudska – Podkarpacka Biblioeka Cyfrowa; Zofia Trzcińska-Kamińska – Tygodnik „Stolica”, nr 14, 1958 r.; Barbara Kossuthówna – Muzeum Historii Kielc; Janina Prystorowa – Narodowe Archiwum Cyfrowe; Maria Rychterówna – Narodowe Archiwum Cyfrowe; Aleksandra Zagórska – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. Foto otwierające Fot. Biblioteka Narodowa, polona.pl/domena publiczna
gazeta Mieszkaniec
Warszawski Lokalny Portal Informacyjny Mieszkaniec
