Instytut Weterynaryjny
Zespół budynków Instytutu Weterynaryjnego, pierwszej wyższej uczelni w prawobrzeżnej Warszawie, został wybudowany w latach 1898–1900 na polach pamiętnej bitwy grochowskiej 1831 r. według projektu Władimira Pokrowskiego. Nieopodal, przy ulicy Terespolskiej, został wzniesiony pomnik poświęcony carskim żołnierzom poległym w tej bitwie, a zniszczony po opuszczeniu przez Rosjan Warszawy podczas I wojny światowej.
Instytut Weterynaryjny, jako wyższa uczelnia kształcąca weterynarzy, został utworzony w Warszawie w 1889 roku. Był trzecią po Politechnice i Uniwersytecie uczelnią wyższą w Warszawie. Po kilku latach podjęto decyzję o wybudowaniu nowej siedziby uczelni przy wschodniej granicy miasta – przy szosie Grochowskiej, na granicy Kamionka i Grochowa. Wybór nie był przypadkowy. Tuż obok, w miejscu obecnego parku, znajdował się wielki targ koński. Na Pragę trafiały też tysiące sztuk krów i wołów pędzonych ze wschodu Królestwa Polskiego i Ukrainy. Pod koniec XIX w. prawobrzeżna Warszawa była ważnym centrum handlu końmi i zwierzętami rzeźnymi oraz przemysłu mięsnego i zapotrzebowanie na weterynarzy bardzo rosło. Umieszczenie uczelni obok największego targu końskiego było pożyteczne dla obu stron.
Teren Instytutu zajął prawie kwadratowy plac o powierzchni 5 mórg, czyli ponad 2,5 hektara. Wybudowano na nim siedem budynków. Na wprost głównej bramy, w centrum, wzniesiono dwupiętrowy gmach główny. Po obu jego stronach, na rogach posesji od strony ul. Grochowskiej stanęły dwa budynki jednopiętrowe, jeden dla kliniki chirurgicznej, drugi dla kliniki terapeutycznej. Za budynkiem głównym wzniesiono kolejne trzy budowle: zakład anatomii prawidłowej, zakład anatomii patologicznej z laboratorium bakteriologicznym oraz kuźnię z mieszkaniem dla wykładowcy kucia koni i salami wykładowymi. Za kuźnią znajdował się jeszcze mały parterowy skład węgla i drzewa. Teren ogrodzono płotem z drewnianych sztachet. Wejścia były dwa – główne od Grochowskiej i boczne od ulicy
Terespolskiej.
Budynek gmachu kliniki anatomii prawidłowej sfotografowany od strony gmachu głównego ok. 1902 roku. Doskonale widoczny stojący przy ul. Pomnikowej (obecnie Terespolskiej) carski obelisk bitwy grochowskiej 1831 roku.
Tak w gmachu głównym, jak i w pozostałych piętrowych budynkach schody były marmurowe, a posadzki w zależności od potrzeb z terakoty, asfaltu lub drewniane. Oświetlenie było gazowe, a ogrzewanie zapewniała „dostateczna ilości pieców”. Największy kłopot był z wodą. Nie doprowadzono miejskiego wodociągu, więc tymczasowo zbudowano „wodociąg miejscowy” zaopatrujący w wodę tylko kliniki chirurgiczną i terapeutyczną oraz mieszkanie dyrektora i toalety w gmachu głównym.
Kadrę Instytutu stanowiło 14 wykładowców, asystent, laborant i służba pomocnicza. W większości byli to Rosjanie. Na początku XX wieku studiowało tu około dwustu studentów, z których tylko około jedną czwartą stanowili Polacy. Studia trwały cztery lata i kosztowały 50 rubli rocznie – dwa razy mniej niż w pozostałych uczelniach. W tym czasie na sąsiednim targowisku wół kosztował od 70 do 100 rubli.
W sierpniu 1915 r., tuż przed wkroczeniem Niemców do Warszawy, Instytut Weterynaryjny ewakuowano w głąb Rosji.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę budynki przy Grochowskiej 77 (obecnie nr 272) przejął Uniwersytet Warszawski. Początkowo działało w nim studium weterynaryjne, przekształcone w 1927 r. w Wydział Weterynaryjny Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego. Wykładała tu jedna z dwóch kobiet, które otrzymały tytuł profesora Uniwersytetu Warszawskiego w okresie 1918–1939. Irena Maternowska od 1937 r. prowadziła katedrę nauki o środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego.
Budynek kuźni i stojący za nim skład węgla i drewna około 1902 roku. (Archiwum Autora)
Po wojnie, w 1952 r., kompleks budynków objęła Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, która zajmowała je aż do przeprowadzki do nowego kampusu w 2005 r. Opuszczony teren kilka lat później odkupiło miasto Warszawa i przeznaczyło go na siedzibę orkiestry Sinfonia Varsovia.
W 2008 r. kompleks budynków Instytutu Weterynaryjnego wpisano do rejestru zabytków, a dwa lata później rozpisano konkurs na projekt nowej siedziby orkiestry. Projekt zakładał m.in. wybudowanie sali koncertowej na 1800 miejsc przy zachowaniu zabytkowego układu urbanistycznego. Konkurs wygrała austriacka pracownia Thomas Pucher z Gratzu. Budynek miał powstać do 2016 r., ale ciągle brakowało pieniędzy. Koncerty odbywały się w prowizorycznym namiocie postawionym za budynkiem głównym. Prace ruszyły ponownie w 2018 r., inwestycję umieszczono w ramach projektu Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy. W grudniu 2021 r. ogłoszono przetarg na pierwszy etap realizacji projektu.
Sala koncertowa ma być gotowa do końca 2026 roku.
Krzysztof Gutowski
