Urodziny warszawskiego ZOO – 94 lata historii!
11 marca 2022 roku wypadają 94. urodziny Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Warszawie. Obiekt na stałe już wpisał się w krajobraz Pragi Północ i całej Warszawy – trudno wyobrazić sobie stolicy bez niego! Odegrał też ważną rolę w historii miasta, między innymi za sprawą jego wieloletniego dyrektora Jana Żabińskiego i jego żony, Antoniny Żabińskiej.
Warszawskie ZOO przed wojną
Zanim powstało warszawskie ZOO
Istniejący obecnie Miejski Ogród Zoologiczny na Pradze Północ nie jest pierwszą placówką tego typu w Warszawie. Pierwsze menażerie w stolicy powstawały już za czasów panowanie królów. Na terenie skarpy Pałacu Kazimierzowskiego w XVII wieku istniał zwierzyniec Wazów (warto wspomnieć, że tam właśnie z małpami walczył niejaki Onufry Zagłoba!). Na terenie Wilanowa swój zwierzyniec posiadał również Jan III Sobieski, znany z tzw. Odsieczy Wiedeńskiej, czyli bitwy pod Wiedniem w 1683 roku.
Oczywiście ogrody zoologiczne w Warszawie powstawały również w XIX i na początku XX wieku – znajdowały się w prywatnych rękach – które jednak nie istniały zbyt długo. Taki właśnie prywatny zwierzyniec założył w 1926 roku Mieczysław Pągowski – wielki miłośnik przyrody, a z zawodu cukiernik. ZOO Pągowskiego znajdowało się początkowo przy ul. Koszykowej, później zostało przeniesione działkę przy Al. 3 Maja.
Antonina i Jan Żabińscy
Budowę ZOO przypłacił życiem
Choć ZOO Pągowskiego cieszyło się dużą popularnością, również i ono nie przetrwało długo. Przyczyną jego zamknięcia była uchwała magistratu z dnia 14 czerwca 1927 roku, na mocy której w stolicy na Pradze miał powstać Miejski Ogród Zoologiczny – ten, który istnieje do dziś. Prace budowlane rozpoczęto w sierpniu 1927 roku, a już 11 marca 1928 roku nowe ZOO zostało udostępnione publiczności.
Założycielem i pierwszym dyrektorem warszawskiego ogrodu zoologicznego był Wenanty Burdziński, polski przyrodnik oraz założyciel ZOO w Kijowie. Niestety swoje zaangażowanie w tworzenie nowego zwierzyńca przypłacił życiem! Pracując nieprzerwanie nabawił się zapalenia płuc i zmarł 17 grudnia 1928.
Willa Żabińscy
Rozwój przerwany II wojną światową
1 czerwca 1929 roku stanowisko dyrektora stołecznego ogrodu zoologicznego powierzono młodemu i zdolnemu zoologowi, Janowi Żabińskiemu, który wraz ze swoją żoną Antoniną Żabińską, z domu Erdman, zamieszkał w modernistycznej willi na terenie ZOO, zwanym powszechnie „Domem pod Zwariowaną Gwiazdą”.
Pod kierownictwem Żabińskiego warszawski zwierzyniec zaczął rozkwitać. Przybywało wybiegów, klatek i pawilonów oraz – oczywiście – zwierząt. To właśnie za czasów Żabińskiego w czerwcu 1937 roku przyszła na świat słoniczka Tuzinka – pierwszy i jedyny do tej pory słoń urodzony w Polsce i dwunasty z rzędu słoń urodzony w ogrodzie zoologiczny na świecie. Warto dodać, że pasje Jana Żabińskiego podzielała jego żona Antonina, stając się jego najbliższym współpracownikiem.
Niestety dobrą passę ogrodu przerwał wybuch II wojny światowej. Już w pierwszych dniach walk warszawskie ZOO zostało zbombardowane, ponieważ na jego terenie ustawiono artylerię przeciwlotniczą. Zginęło wtedy wiele zwierząt, w tym słonica Kasia. Inne, drapieżniki oraz słoń Jaś, zostały ze względów bezpieczeństwa zastrzelone.
Po kapitulacji Warszawy najcenniejsze z pozostałych przy życiu zwierząt wywieziono do Niemiec – znalazła się wśród nich kochana przez warszawiaków Tuzinka, która trafiła do Królewca. Inne zwierzęta znalazły się w Berlinie, Hanowerze i Wiedniu. Te, które nie interesowały Niemców zostały przez nich po prostu zabite. Przeżyły zwierzęta, które uciekły podczas nalotów oraz jeden wielbłąd.
Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie przestał istnieć! Podczas okupacji teren i zabudowania, które przetrwały bombardowanie w 1939 roku przeznaczane były na różne cele. Między innymi w 1940 roku powstała tutaj tuczarnia trzody chlewnej! Zatrudniono w niej nawet dawnych pracowników fizycznych ogrodu.
Wejście do tunelu przy willi rodziny Żabińskich, w którym ukrywali się Żydzi
Azyl państwa Żabińskich
Jednak nie ze swojej działalności związanej z prowadzeniem stołecznego ZOO najbardziej znani są na świecie Antonina i Jan Żabiński. Sławę zyskali dzięki swemu zaangażowaniu w ratowanie polskich Żydów. Na terenie ogrodu zoologicznego stworzyli azyl, w którym znajdowali schronienie warszawiacy żydowskiego pochodzenia. Żabińskiemu udało się zdobyć przepustkę do warszawskiego Getta, co ułatwiło mu pomaganie jego mieszkańcom i organizowanie ucieczek.
Podczas okupacji Żabińscy uratowali blisko 300 Żydów! Wśród nich znalazła się rzeźbiarka Magdalena Gross. Za swoją działalność Antonina i Jan Żabińscy zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata w 1965 roku oraz w tym roku tytułem Sprawiedliwego (pisaliśmy o tym w artykule).
Warto też dodać, że okupacyjna działalność Żabińskich stała się podstawą scenariusza filmu “Azyl” (W rolę Jana Żabińskiego wcielił się Johan Heldenbergh, natomiast Antoninę Żabińską zagrała Jessica Chastain).
Wnętrze willi Żabińskich
Po wojnie
Decyzja o odbudowie Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Warszawie zapadła w 1946 roku. Wtedy też rozpoczęto prace. 22 lipca 1949 roku stołeczna menażeria została ponownie otwarta!
Po zakończeniu II wojny światowej podjęto próby odzyskania zwierząt wywiezionych przez okupanta. Niestety bezskutecznie. Żadne ze zwierząt, które warszawiacy podziwiali w sierpniu 1939 roku, nie powróciło do Polski. Ich losy nie są do końca poznane. Słynna Tuzinka np. według niektórych źródeł miała zostać zabita na mięso pod koniec wojny.
Pod koniec 1950 roku Jan Żabiński zrezygnował z kierowania warszawskim ZOO i od tej pory poświęcał się wyłącznie pracy popularnonaukowej (wydał między innymi 60 książek). Rok później stanowisko dyrektora objął mgr Jan Landowski.
Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie zaczął się ponownie rozwijać. W 1952 roku np. wybudowano wybieg dla niedźwiedzi brunatnych w Parku Praskim. W 1961 roku do ogrodu przyjechały dwa niedźwiedzie polarne, przywiezione w darze przez ekspedycję naukową ze Spitsbergenu. A jesienią 1970 roku w stołecznym ZOO zamieszkała para żyraf z Kenii: Iskra i Płomyk. Były to pierwsze żyrafy w powojennej Polsce. Zaś w 1975 r. na świat przyszły niedźwiedzie polarne: Wars i Sawa.
Wnętrze willi Żabińskich
Warszawski ogród zoologiczny dziś
Gdy warszawskie ZOO otwierało swe podwoje, zajmowało tylko 12 ha i posiadało w kolekcji 475 zwierząt (same ptaki i ssaki). Obecnie jego powierzchnia wynosi 39 ha, a podziwiać w nim można 67 gatunków ssaków, 189 gatunków ptaków, 70 gatunków gadów, 17 gatunków płazów, 98 gatunków ryb oraz 102 gatunki bezkręgowców.
Od chwili ponownego otwarcia po wojnie stołeczne ZOO bardzo się zresztą zmieniło. Przede wszystkim powstało tu wiele nowoczesnych wybiegów i pawilonów, takich jak chociażby słoniarnia, w której w komfortowych warunkach mogą spędzać zimę stołeczne słonie.
Warszawskie ZOO aktywnie uczestniczy w działaniach na rzecz ochrony przyrody. Dla przykładu, część z przebywających na jego terenie bocianów białych wyjechało do Szwecji, gdzie wezmą udział w reintrodukcji tego gatunku w tym w kraju (można o tym przeczytać w artykule Polskie bociany – misja w Szwecji).
Warszawskie ZOO obecnie – niedźwiedź polarny
/jn/
Źródła: Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie, sprawiedliwi.org.pl, Wikipedia, seiren.pl
Zdjęcia: Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie
