Moja babcia darowała mi mieszkanie. Czy w sytuacji, kiedy spadek po babci, która nie pozostawiła żadnego majątku…
Czytelnicy pytają – adwokat Wojciech Lipka odpowiada
Moja babcia darowała mi mieszkanie. Czy w sytuacji, kiedy spadek po babci, która nie pozostawiła żadnego majątku, nabyła moja matka i jej siostra, to ja mogę być zobowiązana do zapłaty im zachowku, o ile by się o to zwróciły?
Zachowek to instytucja (uregulowana w art. 993 k.c. i nast.) będąca odstępstwem od zasady swobody rozporządzania przez spadkodawcę swoim majątkiem na wypadek śmierci. Chroni ona interesy dzieci, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, zapewniając im, często wbrew woli spadkodawcy, określoną przepisami korzyść ze spadku.
W przypadku kiedy korzyści ze spadku przypadające osobie uprawnionej do zachowku są mniejsze od należnego zachowku, to wówczas przysługuje jej roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku. Zgodnie z art. 1000 §1 k.c., w przypadku kiedy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny może skierować do obdarowanego przez spadkodawcę darowizną doliczoną do spadku roszczenie o zachowek lub zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego uzupełnienia. Obdarowany w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny jest obowiązany to roszczenie zaspokoić z zastrzeżeniem, że jeżeli sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Zgodnie z powszechnie aprobowanym stanowiskiem judykatury, obowiązek zaspokojenia tego roszczenia może obciążać również następców prawnych obdarowanego, nawet wówczas, gdy obdarowany zmarł przed otwarciem spadku po darczyńcy (wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2018 r. I CSK 381/17).
Art. 994 k.c. stanowi, że do wartości majątku spadkowego, branej pod uwagę przy obliczaniu zachowku (substratu zachowku) dolicza się darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, bez względu na to kiedy je dokonano. Jednocześnie, zauważyć należy, że w nauce i orzecznictwie pojawiały się pewne rozbieżności dotyczące w szczególności tego, czy obowiązek zaliczenia darowizn do substratu zachowku dotyczy wyłącznie osób, które w konkretnej sytuacji dochodzą do spadku, względnie są uprawnione do zachowku w chwili śmierci spadkodawcy, czy też szerszego kręgu osób obejmującego również potencjalnych spadkobierców ustawowych i osób uprawnionych do zachowku.
Sąd Najwyższy w przywołanym wyżej wyroku z 13.04.2018 r. (I CSK 381/17) stwierdził, że rozwiązania przyjęte w polskim prawodawstwie wyraźnie wskazują na abstrakcyjny krąg spadkobierców, gdyż ograniczenie bezwarunkowego doliczania do spadku darowizn jedynie do tych, które dokonane zostały na rzecz osób, które faktycznie doszły do dziedziczenia lub są uprawnione do zachowku zdecydowanie osłabiłoby pozycję osoby uprawnionej do zachowku, co nie byłoby zgodne z celem analizowanej regulacji prawnej.
Adwokat Wojciech Lipka specjalizuje się w sprawach rodzinnych, spadkowych, odszkodowawczych, dotyczących nieruchomości w roszczeniach z „umów frankowych”.
