Co łączy Pragę z Powstaniem Styczniowym
Powstanie Styczniowe było inne od wcześniejszych insurekcji z okresu rozbiorów. Walki były prowadzone przez nieregularną, partyzancką armię, a działaniom powstańczym towarzyszyła m.in. kolej, w tym linia Warszawsko-Petersburska.
Już na samym początku powstania linie kolejowe w Królestwie Polskim były areną ważnych wydarzeń. Kolejarze szmuglowali broń dla powstańców, przewozili tajną pocztę, jak i samych powstańców. W kolejowych warsztatach m.in. w Warszawie produkowano białą broń.
Dworzec Kolei Petersburskiej przed 1915
Co łączy Pragę z Powstaniem Styczniowym
24 stycznia 1863 r. na stacji kolejowej Praga rozpoczęła się akcja sabotażowa. Ze stacji na Pradze wyjechał pociąg towarowy, do którego wsiadł zawiadowca stacji, inicjator przejęcia pociągu, którego załoga dokonała zniszczeń na linii kolejowej Warszawa–Petersburg. Po przejechaniu 5 kilometrów pociąg został zatrzymany. Zawiadowca wraz z inżynierem, kilkoma urzędnikami, konduktorami oraz robotnikami, zniszczyli urządzenia trakcyjne, sygnałowe, a także telegraficzne. Pociąg z powstańcami napotykał na swojej trasie inne oddziały kolejowe złożone z robotników, którzy ścinali słupy podtrzymujące druty, niszczyli szyny, wysadzali i palili mosty. Z mijanych stacji zabierano aparaty telegraficzne, rekwirowano zawartość kas.
Powstańcy zdawali sobie sprawę z tego, że kolej ma duże znaczenie gospodarcze i wojskowe. Wiedzieli, że będzie to główna linia carskiego wojska, która przywiezie nie tylko zaopatrzenie, ale także żołnierzy. Niszcząc infrastrukturę, odcięto na jakiś czas Pragę i Warszawę od Petersburga oraz opóźniono transport wojsk z Rosji. Po atakach dywersyjnych dowództwo rosyjskie wysłało do ochrony kolei i tras kolejowych dużą liczbę wojsk, a w lutym 1863 r. liczne oddziały rosyjskich żołnierzy zostały przerzucone na teren Królestwa Polskiego po to, by stłumić powstanie.
Powstanie Styczniowe było najdłuższym i największym w historii Polski. Trwało jeszcze w II połowie 1864 r. Ponad 200 tys. powstańców wzięło udział w ponad 1200 bitwach i potyczkach. Wielu z nich zostało zesłanych na Syberię i skonfiskowano ich majątki.
Warszawa upamiętniła weteranów wiele lat później już po odzyskaniu niepodległości.
Kuria warszawsko-praska. W tym budynku znajdował się Dom Weteranów Powstania Styczniowego 1863 r.
W 1924 r. na Pradze Północ, u zbiegu ul. Floriańskiej i Jagiellońskiej, powstał Dom Weteranów Powstania Styczniowego 1863 r., w którym zamieszkało 20 byłych powstańców. Żołnierze mieli zapewniony wikt i opierunek, otrzymywali również państwową pensję. W budynku mieści się obecnie Kuria Warszawsko-Praska.
22 stycznia 1934 r. odbyła się uroczystość nadania nowej nazwy dawnemu Placowi Aleksandrowskiemu. Na cześć powstańców miejsce otrzymało nazwę Plac Weteranów 1863 r. Plac znajduje się u zbiegu ulic Sierakowskiego (dawna Namiestnikowska) i alei Solidarności (dawna Aleksandrowska).
12 maja 1934 r. Szkole Podstawowej nr 30 przy ul. Kawęczyńskiej 2 nadano formalnie imię Powstańców 1863 r. 30 maja 1934 r. odbyła się uroczystość szkolna nadania imienia w szkole, w której uczestniczyli weterani Powstania Styczniowego, w tym dziesięciu z Domu Weterana przy ul. Floriańskiej. Z okazji setnej rocznicy wybuchu powstania, na ścianie szkoły pojawiła się tablica pamiątkowa: Bohaterom walk o wolność narodu w setną rocznicę powstania styczniowego hołd składa młodzież szkoły podst. nr 30 im. Powstańców 1863. 22 I 1963
Pamiątkowa tablica znajduje się także na budynku dawnego Domu Weteranów: W tym domu w latach 1924–1939 mieściło się schronisko weteranów powstania 1863 roku. Tablicę wmurowano w 120. rocznicę powstania styczniowego. Dnia 22 stycznia 1983 r. Związek Inwalidów Wojennych Praga Północ.
Jakie ślady Powstania Styczniowego można jeszcze znaleźć na Pradze?
Od ulicy Targowej, do terenów kolejowych biegnie ulica Antoniego Mackiewicza. Jej nazwa upamiętnia katolickiego duchownego, inicjatora Powstania Styczniowego na Litwie.
Ulica Antoniego Mackiewicza
/om/
Źródło: „Głos Kolejowca” z 20 stycznia 1930 r.; „O początkach linii kolejowej Warszawa-Białystok-Petersburg” – Zbigniew Klejn; „Weterani 1863-1864 roku w II Rzeczypospolitej” – Jerzy Stanisław Wojciechowski
Foto:
Zbigniew Klejn – O początkach linii kolejowej Warszawa Białystok Petersburg (parowóz kolei warszawsko petersburskiej),
wikimedia.org: Kolej Warszawsko-Petersburska. Dworzec w Warszawie przed 1915 rokiem – autor nieznany; Kuria warszawsko-praska oraz ul. Mackiewicza – autor Adrian Grycuk
Weterani 1863-1864 roku w II Rzeczypospolitej
