Czarna sukienka
Obraz Wojciecha Kossaka „Bitwa pod Olszynką Grochowską”, 1928
Wszyscy znają mickiewiczowską „Redutę Ordona”, ale jakże niewielu zna „Czarną sukienkę”. Jeden z najbardziej przejmujących wierszy napisał poeta i żołnierz – uczestnik powstania listopadowego Konstanty Gaszyński. To wiersz o… Olszynce Grochowskiej.
Oparte na opowiadaniu adiutanta dzieło Adama Mickiewicza powstało w 1832 roku w Dreźnie i sprawiło, że jego czytelnicy uwierzyli w bohaterską śmierć Juliana Ordona. Tymczasem tytułowy bohater przytłoczony sławą popełnił samobójstwo w 1887 roku, a więc ponad pół wieku później. Mickiewicz nie brał udziału w powstaniu. Inaczej było z Konstantym Gaszyńskim, który jako niespełna 22-latek uczestniczył w Powstaniu Listopadowym, a po jego upadku wyemigrował najpierw do Belgii, a następnie do Francji, gdzie zmarł w 1866 roku.
Jego „Czarna sukienka” powstała w tym samym roku co wiersz Mickiewicza, czyli w 1832, ale w Paryżu. Treścią nawiązuje do bitwy o Olszynkę Grochowską. Poemat został napisany w formie monologu młodej dziewczyny. Bohaterka „Czarnej sukienki” przywdziewa żałobę po bracie i kochanku poległych w powstaniu. Niektórzy historycy twierdzą, że to właśnie ta pieśń, opisująca klęskę Powstania Listopadowego sprawiła, że polskie społeczeństwo przywdziało żałobę po klęsce Powstania Styczniowego.
Panie nosiły czarne krynoliny, bo pod obszerną spódnicą można było swobodnie ukryć tajne dokumenty, odezwy i ulotki, a nawet broń. Polki pozbyły się wszelkich klejnotów, oddając je na potrzeby Rządu Narodowego. Zastąpiły złoto i brylanty odpowiadającą nastrojowi niepodległościowego zrywu skromną biżuterią patriotyczną.
Tym surowym rygorom podporządkowywano nawet dzieci. Chłopcom nakładano powstańcze czamarki, szamerowane kożuszki i czapki obszyte barankiem. Małe dziewczynki nosiły krótkie, czarne krynolinki.
Przyczyną tego była właśnie „Czarna Sukienka”. Do popularyzacji wiersza posłużyło wykorzystanie go jako słów do pieśni nieznanego kompozytora, choć istnieje wersja melodii skomponowana przez Władysława Żeleńskiego „Czarna sukienka op. 12 nr 1 (1863)”.
Tak jeden poemat związał ze sobą dwa powstania, a wszystko za sprawą wydarzeń pod Olszynką Grochowską.
Małgorzata Karolina Piekarska
