Mity wokół diety w cukrzycy
Dieta osoby chorej na cukrzycę nie musi odbiegać od wytycznych tzw. Zdrowego odżywiania dla całej populacji. Brzmi kontrowersyjnie? Być może, ale to prawda!
Podejście do restrykcyjnych ograniczeń żywieniowych diabetyka wywodzi się z tradycyjnych i w większości nieaktualnych zaleceń dotyczących żywienia w cukrzycy i sprawia, że wokół samej choroby i związanej z nią diety krąży wiele mitów jak np. całkowite wykluczenie z diety cukru, miodu, deserów. Choroba nakłada na pacjenta szereg ograniczeń, sprawiających, że początki funkcjonowania z cukrzycą, mogą i zwykle są bardzo trudne. Jedzenie, jako jeden z elementów mających wpływ na utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi, zostało wykorzystane jako narzędzie do leczenia cukrzycy. Takie podejście jest błędne, cukrzyca jest chorobą, u podstaw której leży niedobór lub całkowity brak insuliny – w przypadku chorych na cukrzycę typu 1.
U osób z cukrzycą typu 2 występuje z kolei nieodpowiednia reakcja organizmu na insulinę. 
Jedzenie przede wszystkim wspiera proces leczenia i wpływa na ogólną kondycję człowieka, dostarczając wszystkich potrzebnych do życia mikroelementów, witamin, substancji odżywczych. Ma również wpływ na poprawę wyrównania metabolicznego. Biorąc pod uwagę te potrzeby, nie może więc być monotonne i wykluczające szereg potraw. Tymczasem wielu pacjentów, którzy usłyszeli diagnozę z dnia na dzień staje przed koniecznością zmiany dotychczasowych nawyków żywieniowych, co samo w sobie często jest potrzebne, jednak nie w takim zakresie, jaki prezentują narzucane pacjentom diety, oparte jedynie o system wymienników – czyli wyliczanie zawartości cukrów (węglowodanów) w posiłku i restrykcyjne listy surowo zakazanych produktów oraz konieczność jedzenia według sztywnego harmonogramu i wyznaczonych z góry godzin posiłków.
Efekt ostateczny jest taki, że chorzy zupełnie odrzucają wszelkie zalecenia dietetyczne, co z czasem powoduje narastające poczucie winy i pogorszenie ogólnych wyników chorego.
Inaczej – czyli jak?
Dieta, choć ważna dla przebiegu choroby i wsparcia w osiąganiu możliwie najlepszych wyników nie powinna i wcale nie musi oznaczać permanentnej rezygnacji ze wszystkiego, co smaczne.
Najważniejsze założenia w żywieniu osób z cukrzycą.
Najważniejszą i podstawową zasadą jest zdrowe żywienie z zachowaniem zasad obowiązujących każdego, nie tylko osoby z cukrzycą. W przypadku chorujących na cukrzycę typu 2 ma to szczególne znaczenie z uwagi na fakt, że to właśnie nieprawidłowości w obszarze odżywiania najczęściej prowadzą do rozwoju tego rodzaju cukrzycy.
Ponadto:
- Dbałość o regularne posiłki z zachowaniem przerw nie dłuższych niż cztery godziny.
- Obecność śniadań w codziennym jadłospisie. Po nocnej przerwie nasz organizm, aby rozpocząć pracę potrzebuje nowej porcji energii, która powinna wraz ze śniadaniem zostać mu dostarczona. Pierwszy posiłek po nocnym poście nie oznacza małej czarnej z kapką mleka, na co większość z nas w pędzie się decyduje.
- Pierwsze śniadanie ma być pełnowartościowym posiłkiem, w skład którego będą wchodziły pieczywo lub inne produkty zawierające węglowodany, wędliny, sery, ser biały oraz dodatek tłuszczu pochodzenia roślinnego, wskazane jest dodanie warzyw np. sałatki z pomidorów. Tak skomponowany posiłek dostarczy sił i energii na aktywną pracę, a jego skład spowoduje stopniowe uwalnianie glukozy do krwi i zniweluje gwałtowne jej skoki.
- Po kilkugodzinnej przerwie od pierwszego posiłku nie można zapomnieć o drugim śniadaniu, jego zjedzenie wspiera utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi i energii do dalszego funkcjonowania. Posiłek ten nie musi być obfity, a jedną z propozycji może być sałatka na bazie różnych warzyw z dodatkiem lekkiego sosu i prażonych pestek dyni lub słonecznika.
- Kolejne posiłki w dalszej części dnia stopniowo powinny zmniejszać swoją objętość, ale nadal powinny zachowywać jedną z podstawowych zasad, jaką jest urozmaicenie codziennego jadłospisu.
- Dbałość o to, aby do każdego posiłku dodawać warzywa, wybór wysokogatunkowych i chudych wędlin, mięs i serów, a także uważność na jakość węglowodanów wchodzących w skład codziennej diety, to zasady sprzyjające utrzymaniu prawidłowego profilu glikemii w ciągu doby, a także gwarantujące dobre samopoczucie. Menu osoby chorującej na cukrzycę nie musi być także pozbawione przyjemności. Każdy czasem ma ochotę na małe odstępstwo od nawet najzdrowiej prowadzonej diety.
- Dieta nie musi oznaczać całkowitej rezygnacji z owoców – część z nich np. truskawki czy arbuz zawierają ilość węglowodanów, która w przeliczeniu na porcję owoców nie spowoduje gwałtownych skoków glukozy po ich zjedzeniu. Ograniczyć warto jednak winogrona lub banany – ilość i rodzaj zawartego w nich cukru wpływa na szybkie podniesienie poziomu glukozy, czego każdy diabetyk powinien pilnować.
- Podobnie wygląda sprawa z warzywami – ogólne zalecenia dietetyczne wskazują na potrzebę włączania ich do każdego posiłku. Należy jednak zwracać uwagę na sposób ich podania – ugotowane, rozdrobnione na tarce, pokrojone – będą podnosiły szybciej poziom cukru we krwi niż ich nieugotowane czy nieprzetworzone odpowiedniki.
Podstawą umiejętnego stosowania zaleceń dietetycznych jest więc świadomość wyboru produktów wchodzących w skład codziennego menu, a także wiedza dotycząca dobrania adekwatnej do nich dawki insuliny kompensującej posiłek. Nieuzasadniona jednak jest, wbrew wielu przekonaniom, eliminacja niektórych smacznych produktów z codziennego jadłospisu osoby chorej. Zindywidualizowane i oparte na potrzebach każdego pacjenta podejście do żywienia może sprawić, że w krótkim czasie uzyska on niezbędną wiedzę do tego, by zdrowo i ze smakiem komponować posiłki i dobierać do nich adekwatną dawkę insuliny. Tylko takie myślenie o żywieniu w cukrzycy sprawia, że ważna dla nas wszystkich czynność, jaką jest jedzenie, bez względu na chorobę, może nadal być miła i sprawiać przyjemność, a nie tylko sprowadzać się do przykrego obowiązku.
Specjaliści z Instytutu Diabetologii: Mgr Karolina Mazurczak, dietetyk, psycholog
Prof. dr hab. Ewa Pańkowska, diabetolog
