Nigdy więcej wojny! 80. rocznica „Zbrodni Wawerskiej”
Nigdy więcej wojny! – pod takim hasłem odbędą w całej dzielnicy Wawer uroczyste obchody upamiętniające 80. rocznicę „Zbrodni Wawerskiej” organizowane m.in. przez Urząd Dzielnicy Wawer, Muzeum Niepodległości i Fundację na rzecz Wielkich Historii. W nocy z 26 na 27 grudnia 1939 r. Niemcy dokonali egzekucji 107 cywilnych Wawra i Anina. Zbrodnia ta uznawana jest za pierwszą masową egzekucję ludności cywilnej na terenie okupowanej Polski w czasie II Wojny Światowej.
– 80 rocznica „Zbrodni Wawerskiej” to wyjątkowa okazja by pokazać do jakich okrucieństw prowadzi wojna. W związku z rocznicą przygotowaliśmy cykl wydarzeń przypominających tragedię z grudnia 1939 r. Chcemy by pamięć o mordzie sprzed 80 lat pozostała żywa i stanowiła przestrogę dla przyszłych pokoleń – mówił zastępca burmistrza dzielnicy Wawer, Leszek Baraniewski.
Wydarzenia rocznicowe odbędą się 27 i 29 grudnia w Kościele Matki Bożej Królowej Polski przy ul. Rzeźbiarskiej 46 w Aninie, gdzie odbędzie się uroczysta Msza św. i odsłonięta zostanie pamiątkowa tablica upamiętniająca zamordowanych. Oficjalne uroczystości planowane są na miejscu straceń przy ul. 27 grudnia.
W historycznym budynku Murowanki (pierwszej szkoły w Wawrze) przy ul. Płowieckiej Fundacja na rzecz Wielkich Historii we współpracy z Muzeum Niepodległości oraz Urzędem Dzielnicy Wawer otworzą wystawę „WAWER 27.XII.39”, która upamiętnia bolesne wydarzenia sprzed 80 lat. Na wystawie zaprezentowany zostanie obraz, pochodzący ze zbiorów Muzeum Niepodległości, nawiązujący do „Zbrodni Wawerskiej”. Ekspozycji towarzyszyć będzie prezentacja nagrań relacji świadków wydarzeń z nocy z 26 na 27 grudnia 1939 r., prezentowanych po raz pierwszy w historii. Wydarzenia rocznicowe organizują także Wawerskie Centrum Kultury i wawerska Biblioteka Publiczna.
Egzekucja 107 mieszkańców Wawra i Anina była odwetem za śmierć 2 niemieckich podoficerów w karczmie przy ul. Widocznej. Sprawcami zabójstwa byli znani policji miejscowi kryminaliści – Marian Prasuła i Stanisław Dąbek. Egzekucja odbyła się przy świetle reflektorów samochodowych na niezabudowanym placu pomiędzy ulicami Błękitną a Spiżową (obecnie ul. 27 grudnia), a terenie obecnej dzielnicy Wawer. Mężczyźni zostali rozstrzelani przy użyciu karabinów maszynowych. W czasie przeprowadzania na miejsce kaźni, jednemu z mężczyzn udało się zbiec. Samą egzekucję, mimo odniesionych ran, przeżyło 7 osób.
Ofiary śmiertelne, w sumie 107 osób, zostały początkowo pochowane w tymczasowej zbiorowej mogile, w pobliżu miejsca straceń. Wśród zabitych najmłodszy – Tadeusz Ryszka miał 15 lat, sześciu było powyżej 60 lat. We wspólnej mogile spoczęli Polacy, Żydzi i Rosjanin, także dwóch obywateli USA. W dniach od 25 do 27 czerwca 1940, decyzją niemieckiego starosty na powiat warszawski, dokonano ekshumacji. Zidentyfikowano 106 ofiar, jedna pozostała niezidentyfikowana. 85 zabitych było stałymi mieszkańcami Wawra lub Anina, 22 pochodziło z innych miejscowości. 76 wydobytych zwłok pochowano na cmentarzu przy ul. Śnieżki (obecnie ul. Kościuszkowców w Marysinie Wawerskim), a 20 pozostałych pomordowanych złożono w grobach rodzinnych na terenie Warszawy. 11 Żydów pochowano na cmentarzu żydowskim w Warszawie.
W reakcji na „Zbrodnię Wawerską” polskie podziemie utworzyło konspiracyjną młodzieżową Organizację Małego sabotażu „Wawer”, związanej z organizacją harcerską Szare Szeregi, która liczyła 500 członków i wykonała w latach 1940-1945 około 170 akcji przeciwko okupacyjnym siłom niemieckim.
Program obchodów 80. rocznicy Zbrodni Wawerskiej
27 grudnia 2019 r. (piątek)
10:00 Uroczysta Msza Święta w Kościele Matki Bożej Królowej Polski przy ul. Rzeźbiarskiej 46, po Mszy koncert Chóru Schola Cantorum Maximilianum
11:30 Odsłonięcie pamiątkowej tablicy na Kościele Matki Bożej Królowej Polski przy ul. Rzeźbiarskiej 46
12:00 Uroczyste złożenie kwiatów w miejscu straceń ofiar Zbrodni Wawerskiej przy ul. 27 Grudnia
13:00 Spotkanie okolicznościowe w Bibliotece Publicznej przy ul. Błękitnej
15:00 wernisaż wystawy „WAWER 27.XII.39” ze zbiorów Muzeum Niepodległości, Wawerskie Centrum Historii „Murowanka”, ul. Płowiecka 77
17:00 Koncert patriotyczny w Wawerskim Centrum Kultury, ul. Żegańska 1a
29 grudnia 2019 r. (niedziela)
19:00 Msza Warszawska – koncert w wykonaniu Orkiestry Con Passione oraz Chóru Archikatedry Warszawskiej, Kościół Matki Bożej Królowej Polski przy ul. Rzeźbiarskiej 46
27 grudnia 2019 r. o godzinie 15:00 Fundacja na rzecz Wielkich Historii we współpracy z Muzeum Niepodległości oraz Urzędem Dzielnicy Wawer otworzą wystawę, która upamiętnia bolesne wydarzenia sprzed 80 lat.
W siedzibie Fundacji (budynek Murowanki, ul. Płowiecka 77) zostanie zaprezentowany obraz odwołujący się do zbrodni jakiej dokonali niemieccy okupanci na ludności cywilnej Wawra. Autorem dzieła jest malarz Wacław Piotrowski (1887-1967), związany z przedwojennym Aninem. „Zbrodnia Wawerska” była po raz ostatni prezentowana publicznie ponad 40 lat temu. Obraz pochodzi ze zbiorów Muzeum Niepodległości.
Na ekspozycji zostaną zaprezentowane między innymi relacje świadków wydarzeń z nocy 26 na 27 grudnia 1939 r., niektóre prezentowane po raz pierwszy w historii. Wyjątkowym dokumentem będzie niepublikowany fragment dziennika Piotrowskiego, wiersz spisany w charakterze testamentu, który zapowiada pomszczenie rozstrzelania 107 mieszkańców Wawra malując „Zbrodnię Wawerską”.
Wystawie będzie towarzyszył program edukacyjny. Zapraszamy nauczycieli i uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych na lekcje muzealne poświęcone życiu codziennemu w okupowanej Polsce i polityce władz okupacyjnych. Zapisy przyjmujemy pod adresem: rezerwacje@wielkiehistorie.pl.
Wystawa jest czynna do 7 lutego 2020 r., od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00-16.00, a także w soboty (11, 25 stycznia, 1 lutego) oraz niedziele (12, 26 stycznia, 2 lutego) w godzinach 10.00-18.00.
Materiały archiwalne na wystawie zostały udostępnione przez:
- Klarę Tryjarską oraz Dorotę Leroux (wnuczki Wacława Piotrowskiego)
- Muzeum Niepodległości
- Polskie Radio
- Muzeum Powstania Warszawskiego
- Instytut Pamięci Narodowej
