Polonia skruszyła kajdany
Piłsudski na kwaterze.
Narodowe Święto Niepodległości to najważniejsze polskie święto patriotyczne. Obchodzone jest co roku 11 listopada, na pamiątkę odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku.
Dzień 11 listopada ustanowiono świętem narodowym dopiero ustawą z kwietnia 1937 roku, czyli prawie 20 lat po odzyskaniu niepodległości. Do czasu wybuchu II wojny światowej święto obchodzono tylko dwa razy – w roku 1937 i 1938. W latach 1939–1944 – podczas okupacji hitlerowskiej oficjalne lub jawne świętowanie, podobnie jak i każde inne przejawy polskości, było niemożliwe. W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły dzień 22 lipca – datę podpisania Manifestu PKWN, jako Narodowe Święto Odrodzenia Polski. Narodowe Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada przywrócono ustawą Sejmu IX kadencji (jeszcze PRL), 21 lutego 1989 roku (w trakcie obrad Okrągłego Stołu).
Pomysły na Polskę
Gdy w 1914 roku wybuchła I wojna światowa z udziałem mocarstw rozbiorowych: Austro-Węgier, Niemiec i Rosji w Polakach obudziła poczucie tożsamości narodowej i nadzieję na odzyskanie niepodległości. Przebieg i rezultaty wojny, a przede wszystkim upadek wszystkich trzech mocarstw zaborczych, umożliwiły odtworzenie niepodległego państwa polskiego. Konflikt zbrojny miał ogromne znaczenie dla Polski. Poprzedzające go wydarzenia takie jak wojna rosyjsko-japońska i rewolucja 1905 roku czy kryzysy marokańskie, bośniacki i wreszcie wojny bałkańskie zapowiadały wielkie starcie dawnych sprzymierzeńców. Dlatego Polacy w tej „wielkiej wojnie” widzieli szansę dla sprawy narodowej.
Działacze niepodległościowi spierali się, kogo w tym konflikcie należy poprzeć, by odzyskać suwerenność. Marszałek Józef Piłsudski twierdził, że należy poprzeć najmniej niebezpiecznego z zaborców – Austro-Węgry. Roman Dmowski stawiał na Rosję, pokładając nadzieję w tym, że pod wpływem sprzymierzonych z nią państw Ententy, zdecyduje się ona na odbudowę państwa polskiego z ziem odebranym Niemcom i Austrii oraz obszaru Królestwa Kongresowego. Działacze emigracyjni i polonijni na Zachodzie z Ignacym Janem Paderewskim na czele liczyli na poparcie Francji, Anglii, a przede wszystkim Stanów Zjednoczonych.
Już w pierwszych dniach wojna wtoczyła się na ziemie polskie. Przez kraj przelewały się wielotysięczne armie, dochodziło do bitew i potyczek, a tym samym do zniszczeń oraz – towarzyszących każdej wojnie – gwałtów na ludności cywilnej.
Patrol ułański w 1914 roku.
Do wybuchu wojny państwa zaborcze nie miały konkretnie sprecyzowanych planów w stosunku do Polski i Polaków. W Austrii pojawiła się koncepcja uczynienia z Galicji trzeciego „królestwa”, monarchii, a tym samym pogłębienia autonomii.
W Niemczech koła przemysłowe, militarne i nacjonalistyczne związane z Ligą Pan-Germańską wysuwały plany kolonizacji Wschodniej Europy, która miała być całkowicie podporządkowana ekonomicznie i militarnie interesom Niemiec. Projekt ten miał przyjąć nazwę „Mitteleuropy”, bloku ekonomicznego pod hegemonią Niemieckiego Cesarstwa, które wykorzystując ekonomiczne zasoby tego rejonu zamierzało uzyskać potęgę zdolną do zwycięskiej rywalizacji z innymi mocarstwami światowymi. Polska w tym projekcie miała grać rolę małego państwa buforowego, poddanego stopniowej germanizacji (także poprzez sztucznie wywoływane klęski głodu zmniejszające populacje Polaków). Od terytorium dawnego Królestwa Kongresowego zamierzano anektować znaczne obszary, zwane „Polskim Pasem Przygranicznym”, z których Niemcy planowali wypędzić Polaków i Żydów, a na ich miejsce osiedlić kolonistów niemieckich. Marionetkowe państwo polskie miało być monarchią na tronie której osadzony zostałby arystokrata z Niemiec lub Austrii.
Rosja nie pozostała w tyle. 14 sierpnia 1914 ukazała się odezwa, podpisana przez naczelnego wodza wojsk rosyjskich, Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza, równie ogólnikowa jak te z drugiej strony frontu: „...Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosji. Pod berłem tym odrodzi się Polska swobodna w swej wierze, języku i samorządzie”.
Z kolei na Zachodzie sprawa polska – przynajmniej w tej początkowej fazie wojny – nie wywoływała żadnych żywszych reakcji. Rządy państw Ententy uważały, że jest to wewnętrzny problem rosyjski, do którego nie powinny się wtrącać. Natomiast, jak zwykle życzliwie odnosiła się do sprawy polskiej zachodnia opinia publiczna oraz liczna, a w USA dobrze zorganizowana Polonia, tradycyjnie związana z obozem narodowym.
Wojna
I wojna światowa to konflikt zbrojny, którego celem był nowy podział Europy. Po jednej stronie stanęły państwa centralne – Niemcy, Austro-Węgry, Turcja i Bułgaria, a po drugiej państwa Ententy – Rosja, Francja, Wielka Brytania, Japonia, Włochy i USA.
Pretekstem do wybuchu wojny było zabójstwo austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914, po którym Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. W odpowiedzi na mobilizację armii rosyjskiej Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji i jej sojuszniczce Francji. Po ataku niemieckim na neutralną Belgię do wojny włączyła się Wielka Brytania. 6 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji. Wielkie znaczenie dla wyniku wojny miało przystąpienie do niej w 1917 roku, po stronie Ententy, USA.
Konflikt zakończył się klęską państw Centralnych. W wyniku I wojny światowej rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała Rosja Radziecka oraz wiele nowych państw, Polska odzyskała niepodległość.
Edward Rydz-Śmigły.
11 listopada
W dniu 11 listopada 1918 r. marszałek francuski F. Foch w imieniu państw sprzymierzonych podyktował delegacji niemieckiej warunki zakończenia działań wojennych. Niemcy podpisały rozejm. Było to w wagonie kolejowym niedaleko Compiegne pod Paryżem. W ten sposób zakończyła się I wojna światowa. Brały w niej udział 33 państwa; w czasie jej trwania zmobilizowano 70 milionów ludzi, 10 milionów poniosło śmierć, a prawie 20 milionów zostało rannych. Upadły 3 cesarstwa, zniszczono dorobek, na który pracowały całe pokolenia. Po wojnie zawarto nowe traktaty pokojowe, zmieniły się granice państwowe oraz formy rządów.
Dzień 11 listopada 1918 roku był przełomowym momentem w dziejach Europy, ale przede wszystkim w dziejach Polski. Po 123 latach niewoli narodowej i powstańczych zrywów wolnościowych Polska odzyskała niepodległość. Nadeszła upragniona wolność. Dnia 10 listopada 1918 r. do kraju powrócił Józef Piłsudski, od lipca 1917 r. internowany przez Niemców w Magdeburgu. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu naczelne dowództwo polskich sił zbrojnych. W Warszawie rozpoczęło się, trwające już w innych miastach, rozbrajanie wojsk okupacyjnych.
Małgorzata K. Piekarska
Kalendarium niepodległościowych wydarzeń:
* 5 listopada 1916 r. – wydanie aktu gwarantującego powstanie Królestwa Polskiego, w bliżej nieokreślonych jeszcze granicach,
* 14 stycznia 1917 r. – rozpoczęcie działalności przez Tymczasową Radę Stanu,
* 12 listopada 1917 r. – przejęcie obowiązków głowy państwa przez Radę Regencyjną,
* 7 października 1918 r. – ogłoszenie niepodległości Polski przez Radę Regencyjną,
* 25 października 1918 r.– powołanie rządu Józefa Świeżyńskiego,
* z 6 na 7 listopada 1918 r.– powstanie w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele,
* 10 listopada r. – przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy,
* 11 listopada 1918 r. – przekazanie przez Radę Regencyjną władzy nad podległym jej wojskiem Józefowi Piłsudskiemu. Tego dnia, po pertraktacjach Marszałka z Centralną Radą Żołnierską wojska niemieckie zaczęły się wycofywać z Królestwa Polski (zakończyły to 19.11.). W nocy rozbrojono również niemiecki garnizon stacjonujący w Warszawie,
* 14 listopada 1918 r. – rozwiązanie Rady Regencyjnej i przekazanie przez Radę Regencyjną swoich uprawnień na rzecz Józefa Piłsudskiego,
* 22 listopada 1918 r. – podpisanie dekretu o podstawach ustrojowych państwa polskiego
* 27 grudnia 1918 r. – wybuch Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu.
