Co to jest zapis windykacyjny?
Czytelnicy pytają – radca prawny
Marcin Kluś odpowiada.
Instytucja zapisu windykacyjnego jest zawarta w Kodeksie cywilnym (art. 9811 § 1 i następne Kodeksu cywilnego) i obowiązuje w systemie prawa spadkowego od dnia 23 października 2011 roku. Rolą zapisu windykacyjnego jest umożliwienie spadkodawcom pełniejszej i skuteczniejszej realizacji ich woli przy rozporządzaniu swoim majątkiem.
Do czasu wejścia w życie w/w zmiany, osoba sporządzająca testament, mogła w testamencie powołać do całości lub części swojego majątku osoby bez możliwości wskazania konkretnych przedmiotów majątkowych. Po śmierci spadkodawcy, spadkobiercy musieli przeprowadzić więc postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza, by ustalić ich udział w masie spadkowej, a następnie przeprowadzić sądowy lub umowny dział spadku. Dopiero po przeprowadzeniu działu spadku, konkretne przedmioty stawały się własnością poszczególnych osób.
Po wprowadzeniu zapisu windykacyjnego istnieje możliwość swobodniejszego niż dotychczas dysponowania majątkiem spadkowym przez autora testamentu. Osoba sporządzająca testament może wskazać do kogo konkretnie po jego śmierci ma trafić dana rzecz, np. samochód. W takiej sytuacji, spadkobiercy nie muszą przeprowadzać działu spadku, bowiem konkretne przedmioty stały się już własnością konkretnych osób z mocy prawa z chwilą śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku). Dla skuteczności powyższego testament musi być jednak sporządzony w formie aktu notarialnego.
Jakie rzeczy mogą być objęte zapisem windykacyjnym?
Zgodnie z art. 9811 § 2 Kodeksu cywilnego, przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości – a więc skonkretyzowane rzeczy ruchome i nieruchomości, dopuszcza się również określoną kwotę pieniężną ale złożoną w sejfie lub skrytce bankowej albo na oznaczonym rachunku bankowym;
- zbywalne prawo majątkowe – a więc za wyjątkiem m.in. prawa pierwokupu i odkupu niezbywalnych za życia, a także osobistych praw autorskich, które są niezbywalne;
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne – pojęcie przedsiębiorstwa wynika z art. 551 Kodeksu cywilnego, a pojęcie gospodarstwa rolnego z art. 553 Kodeksu cywilnego. Generalnie nabycie własności na skutek zapisu windykacyjnego następuje w stosunku do wszystkich składników przedsiębiorstwa i masy majątkowej mogącej stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, wraz z prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Warto w tym miejscu wskazać, że w związku z nabyciem przedmiotu w wyniku zapisu windykacyjnego, zapisobiercy przysługuje skarga wydobywcza, tj. żądanie, ażeby osoba, która włada przedmiotem zapisu wydała tę rzecz. Oprócz powyższego, osobie uprawnionej z zapisu przysługuje również prawo do wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu zapisu windykacyjnego przez władającego tą rzeczą, prawo do zwrotu pożytków lub zapłaty ich wartości w związku z korzystaniem z tej rzeczy, jak i naprawienie ewentualnej szkody z tym związanej.
