W jakich sytuacjach sędzia może zostać wyłączony od prowadzenia sprawy?
Czytelnicy pytają – radca prawny
Marcin Kluś odpowiada.
W jakich sytuacjach sędzia może zostać wyłączony od prowadzenia sprawy? Chodzi o sprawę cywilną.
Udzielając odpowiedzi na zadane pytanie, należy przede wszystkim zaznaczyć, że Kodeks cywilny przewiduje zarówno bezwzględne (z mocy ustawy), jak i względne przesłanki wyłączenia sędziego od prowadzenia konkretnej sprawy.
Zgodnie z art. 48 Kodeks cywilnego, sędzia jest wyłączony z mocy ustawy:
- w sprawach, w których sędzia jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
- w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
- w sprawach osób związanych z sędzią z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
- w sprawach, w których sędzia był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;
- w sprawach, w których w instancji niższej sędzia brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;
- w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli sędzia brał udział w wydaniu tego orzeczenia.
Wyłączenie sędziego z mocy ustawy oznacza niemożność podejmowania jakichkolwiek czynności w sprawie. Naruszenie powyższego przepisu powoduje nieważność postępowania i może stanowić najdalej idący zarzut apelacji od wyroku lub postanowienia, skargi kasacyjnej, zażalenia oraz skargi o wznowienie postępowania.
Jednak oprócz powyższych przesłanek, występują jeszcze względne przyczyny wyłączenia sędziego od prowadzenia konkretnej sprawy. Mówi o tym art. 49 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.
Przepis ten jest bardzo ogólny, nie wynikają z niego żadne konkretne przesłanki. To oznacza, że istnieje szerokie pole do oceny, czy istnieje podstawa do wyłączenia sędziego, która powinna wynikać z konkretnych okoliczności danej sprawy. Wniosek o wyłączenie sędziego nie musi zatem polegać wyłącznie na więzach przyjaźni czy znajomości łączących sędziego z jedną z procesujących się stron. Stosunek ten może się przejawiać również w przychylnym odnoszeniu się sędziego do jednej ze stron, a nieprzychylnym w stosunku do drugiej strony. Oczywiście, w grę wchodzi nie subiektywne wrażenie strony, lecz konkretne i uzasadnione fakty, świadczące o tak różnym traktowaniu stron, które musi wykazać osoba żądająca wyłączenia sędziego.
Jednocześnie trzeba podkreślić, że nie stanowi wystarczającej przyczyny wyłączenia sędziego argument, że sędzia orzekał już w innych sprawach z udziałem strony, oraz że w jej ocenie bezpodstawnie wydał wyroki korzystne dla strony przeciwnej. Wadliwa ocena przez sąd materiału dowodowego lub niewłaściwe (w ocenie strony) zastosowanie przepisów, nie może stanowić argumentu dla wyłączenia sędziego. Tego rodzaju wątpliwości, mogą stanowić dla strony podstawę do zaskarżenia wydanego orzeczenia.
